Beata Czernik i Bożena Hoinkes
Prawidłowe odżywianie kobiety w okresie poprzedzającym ciążę oraz podczas ciąży ma duże znaczenie dla zapewnienia prawidłowego przebiegu ciąży, optymalnego rozwoju dziecka, dla jego zdrowia po urodzeniu, w pierwszych lata życia, a nawet w wieku dorosłym. Kobieta ciężarna musi dostosować swój sposób żywienia do obecnych potrzeb swoich i dziecka.
Jedz dla dwojga, nie za dwoje.
Zasady żywienia kobiet ciężarnych :
1. Dbaj o różnorodność spożywanych produktów
Mają one nie dopuścić do niedoborów pokarmowych, na które organizm kobiety podczas ciąży jest bardziej narażony. Należy spożywać 5-6 posiłków dziennie oraz unikać długich przerw między posiłkami, by stężenie glukozy we krwi podczas całej doby było bardziej wyrównane. Ma to szczególne znaczenie u kobiet mających skłonność do cukrzycy.
2. Dbaj o prawidłowy przyrost masy ciała
Podczas ciąży nie należy przybierać nadmiernie na wadze. Zapobiegając zbyt dużemu przyrostowi masy ciała podczas ciąży, można uniknąć cukrzycy ciążowej, nadmiernej wagi u noworodka i trudności podczas porodu.
3. Produkty zbożowe powinny być głównym źródłem kalorii
Produkty zbożowe, zwłaszcza z pełnego przemiału, są ważnym źródłem węglowodanów złożonych, które zapewniają energię mięśniom, są także żródłem białka, witaminy B1, niacyny, magnezu, żelaza, cynku i błonnika pokarmowego. Odpowiednie spożycie błonnika pokarmowewgo zapobiega zaparciom, który w tym okresie bywa częstym problemem. Zawartość tych składników jest 2-3 - krotnie większa w produktach z pełnego przemiału np. w razowym pieczywie, płatkach owsianych czy kaszy gryczanej niż w produktach oczyszczonych, czyli w jasnym pieczywie, drobnych kaszach.
4. Spożywaj produkty mleczne i nabiał
Mleko jest bogatym źródłem wapnia,wysokowartościowego białka oraz witamin B2 i B12. Wybieraj mleko i produkty mleczne chude, gdyż tłuszcz zawarty w tłustym mleku i jego przetworach ( tłuste jogurty, kefiry, sery) dostarcza zbyt dużej ilości kalorii i sprzyja rozwojowi miażdżycy tętnic. Sery żółte i topione mogą być spożywane tylko w niewielkich ilościach ponieważ zawierają dużą ilość tłuszczu. Nie powinnaś spożywać serów pleśniowych, typu brie i camembert, ponieważ można zakazić się bakterią zwaną listeria. Niektóre z nich produkowane są z niepasteryzowanego mleka.
5. Mięso spożywaj codziennie, ale z umiarem
W czasie ciąży powinnaś spożywać chude mięso, drób, wędliny i ryby. Dwa razy w tygodniu powinnaś spożywać ryby morskie. Zawierają one kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, oraz duże ilości witaminy D, która poprawia przyswajanie wapnia. Witamina D powstaje również w skórze pod wpływem świetła słonecznego. Wskazane są więc częste spacery w słoneczne dni.
6. Spożywaj codziennie dużo warzyw i owoców
Ich znaczenie w żywieniu podczas ciąży jest ogromne. Należy wybierać te, które są najbardziej wartościowe. Nie wszystkie bowiem zawierają dużą ilość witamin. Warzywa i owoce najlepiej spożywaj na surowo, gdyż podczas gotowania tracą duże ilośći witamin, zwłaszcza witaminy C i folianów. Jeśli je gotujesz, to krótko i w małej ilości wody. Najlepszą formą przechowywania owoców i warzyw jest mrożenie.
Warzywa - zawierające witaminę C: natka pietruszki, papryka czerwona, zielona, brokuł, brukselka, kalafior, szpinak, kapusta biała, czerwona, włoska, pietruszka korzeń, szczypiorek, koperek, szczaw, boćwina - zawierające prowitaminę A (beta-karoten): marchew, natka pietruszki, szczaw, szpinak, szczypiorek, boćwina, papryka czerwona, dynia, koperek, sałata zielona zawierające foliany: szpinak, pietruszka korzeń, natka pietruszki, szparagi, brukselka, brokuł, fasolka szparagowa, buraki, sałata zielona, kapusta włoska, pekińska, biała, szczypiorek, kalafior, cukinia.
Owoce - są dobrym źródłem przede wszystkim witaminy C: porzeczki czarne, truskawki, poziomki, kiwi, pomarańcze, grejpfruty, porzeczki czerwone, białe, maliny, ponadto morele, melon, brzoskwinie zawierają znaczną ilość karotenoidów - kiwi, maliny, melon pomarańcze zawierają foliany - natomiast jabłka, aronia, truskawki, winogrona są bogatym źródłem flawonoidów Szczególnie wartościowe pod względem wartości odżywczej owoce to: maliny, poziomki, truskawki, pomarańcze, grejpfruty, porzeczki, agrest, kiwi, morele, jabłka, czarna porzeczka, winogrona. Witamina C ułatwia wchłanianie żelaza. Dlatego posiłki powinnaś planować tak, by każdy z nich zawierał warzywa i owoce bogate w tę witaminę. Część warzyw i owoców można zastąpić sokami: pomidorowy, marchwiowy, wielowarzywny, pomarańczowy, z aronii, czarnej porzeczki.
7. Ogranicz spożycie tłuszczów zwierzęcych
Powinnaś unikać tłuszczy zwierzęcych takich jak: smalec, słonina i boczek wędzony. Spożywaj tłuszcze roślinne takie jak: olej rzepakowy, sojowy, słonecznikowy, oliwę z oliwek. Przygotowując posiłki, unikaj pieczenia i smażenia w głębokim tłuszczu. Zalecane jest gotowanie w wodzie i na parze, duszenie, pieczenie w folii, w rękawie w piekarniku.
8. Zachowaj umiar w spożyciu cukru i słodyczy
Wykluczając słodycze ze swojej diety, łatwiej unikniesz nadmiernego przyrostu masy ciała. Większość gotowych wyrobów cukierniczych (ciast, ciasteczek, czekolady, batoników, krakersów) zawiera spore ilości niekorzystnych podczas ciąży izomerów trans kwasów tłuszczowych. Jeśli decydujesz się na deser, powinnaś wybrać taki, w którym jest mało niezdrowego rodzaju tłuszczu. Można zjeść budyń, galaretkę, kisiel, sałatkę owocową lub orzechy. Orzechy zawierają dużą ilość witaminy E, NNKT (niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe), potasu, magnezu, błonnika.
9. Ogranicz spożycie soli
Zbyt duże spożycie soli może sprzyjać nadciśnieniu ciążowemu oraz obrzękom. Dlatego należy unikać dosalania potraw. Należy używać soli jodowanej, ponieważ jest źródłem jodu, pierwiastka niezbędnego dla prawidłowego rozwoju płodu.
10. Pij wystarczającą ilość wody
Dziennie powinnaś spożywać około 2 - 2,5 litra płynów. Duże znaczenie ma nie tylko ilość, ale także rodzaj wypijanych napojów. Unikaj słodzenia napojów. Pragnienie można gasić niegazowaną wodą mineralną, sokiem warzywnym lub owocowym,a także chudym mlekiem. Unikaj słodkich napojów typu cola (zawiera kofeinę), sprite, fanta i oranżada.
11. Zrezygnuj z alkoholu, palenia papierosów, ogranicz spożycie kawy naturalnej i mocnej herbaty
Alkohol - nie powinnaś pić żadnych napojów alkoholowych, nawet sporadyczne picie alkoholu podczas ciąży sprzyja wadom rozwojowym płodu, a także komplikacjom podczas ciąży i porodu.
Kawa i mocna herbata - podczas ciąży powinnaś pić słabą herbatę, gdyż mocna herbata zawiera teinę. Duże spożycie teiny i kofeiny może zaburzyć prawidłowy przebieg ciąży. Unikaj picia kawy i mocnej herbaty. Powinnaś się ograniczyć do wypicia jednej słabej kawy dziennie.
Papierosy - całkowicie zaprzestań palenia papierosów w czasie ciąży.
Beata Czernik, Bożena Hoinkes
Wraz z wiekiem w organizmie pojawiają się zmiany, które dotyczą praktycznie wszystkich narządów i układów. Powodują one nie tylko gorsze samopoczucie, ale też gorsze funkcjonowanie, mniejszą odporność, zwiększoną podatność na choroby i urazy oraz spowolnienie procesu przemiany materii. Po sześćdziesiątce systematycznie spada też zawartość wody w organizmie, co jest przyczyną m.in. coraz słabszej kondycji skóry. Ponieważ osoby w wieku podeszłym często słabiej odczuwają pragnienie, dużo szybciej dochodzi u nich do zagrażającego życiu odwodnienia. Ludzie starsi powinni pić co najmniej 2 l płynów dziennie w postaci wody mineralnej niegazowanej, słabej herbaty, rozcieńczonych soków owocowych (bez dodatku cukru) lub warzywnych.
Podstawowym błędem żywieniowym popełnianym przez osoby starsze jest zjadanie nadmiernej ilości tłuszczów, głównie pochodzenia zwierzęcego, oraz węglowodanów prostych kosztem błonnika. Dieta osób starszych jest zbyt uboga w warzywa, owoce, orzechy. Z wiekiem rośnie zapotrzebowanie na białko (najlepiej pochodzące z chudego mięsa, ryb i produktów mlecznych). Organizm osoby starszej potrzebuje tyle samo składników odżywczych, ale mniej energii, ponieważ spada metabolizm. Ponieważ osoba starsza jest z reguły mniej aktywna rośnie zapas tłuszczu w organizmie. Powinna ona spożywać o 20-30% mniej kaloryczne posiłki. Mimo iż liczba kalorii musi być mniejsza, zawartość witamin i składników mineralnych nie zmienia się, a w pewnych przypadkach (wapń) może zwiększyć się.
Szczególnie cenne dla seniora z produktów zbożowych są kasze gruboziarniste (gryczana, jaglana), pieczywo razowe, mąki i makarony brązowe, płatki owsiane. Wszystkie one są nie tylko bogatym źródłem błonnika pokarmowego, ale również witamin z grupy B i wielu minerałów (m.in. magnezu usprawniającego pracę mózgu i ułatwiającego koncentrację).
Warzywa podobnie jak produkty zbożowe, są doskonałym źródłem błonnika, witamin i składników mineralnych (m.in.potasu, który ma właściwości obniżające ciśnienie krwi). Dodatkową zaletą warzyw jest to, że zawierają znaczne ilości różnego rodzaju antyoksydantów opóźniających procesy starzenia.
Owoce zalecane są dojrzałe i miękkie - są bardziej soczyste i łatwiej strawne. Zamiast owoców można pić naturalne soki owocowe (bez dodatku cukru).
Produkty mleczne (mleko, jogurty, maślanki, kefiry, twarogi) są bogatym źródłem wapnia, witamin i łatwo przyswajalnego, pełnowartościowego białka. W codziennej diecie powinny się znaleźć przynajmniej 3 porcje tych produktów. Od czasu do czasu twaróg można zastąpić serem topionym czy żółtym. Jednak nie powinno się to stać nawykiem, gdyż zarówno sery żółte jak i sery do smarowania są produktami bogatymi w sód i fosforany, które utrudniają wchłanianie wapnia.
Mięso, wędliny, ryby, jajka pomimo że wszystkie są źródłem pełnowartościowego białka, nie są sobie równoważne. Tłuste wędliny, mielonki, podroby są produktami, których starsze osoby powinny unikać lub całkowicie wyeliminować. Ich miejsce powinien zająć drób (bez skóry), chuda wieprzowina, wołowina, ryby (co najmniej 2 razy w tygodniu). Należy również spożywać soję, która zawiera komplet aminokwasów, mikro- i makroelementów oraz fitoestrogeny. Grupę produktów bogato białkowych zamykają jajka. Ze względu na cholesterol nie należy jeść więcej niż 2-3 sztuki tygodniowo.
Miód ma właściwości odtruwające - eliminuje z organizmu, ołów i inne metale ciężkie. W miodzie stwierdzono obecność wielu pierwiastków i witamin cennych dla ludzkiego organizmu, takich jak : wapń, żelazo, magnez, fosfor, potas, mangan, witaminę A, B2, B6, B12, kwas foliowy, pantotenowy, biotynę. Ma również właściwości ogólnie wzmacniające, regenerujące i uodparniające. Miód stosuje się jako naturalny antybiotyk, który wspomaga hamowanie rozwoju niepożądanych bakterii w naszym organizmie. Miód wzmacnia serce, koi nerwy a także przyspiesza proces gojenia się ran.
Wino czerwone zwalcza wolne rodniki, chroni przed miażdżycą i zawałem serca. Wywiera korzystny wpływ na układ krwionośny i serce. Należy wypijać kieliszek czerwonego wina do obiadu, jeśli chcesz mieć zdrowe serce, jasny umysł i zachować młodość jak najdłużej.
Poważnym zagrożeniem jest u osób starszych niedożywienie.
Niedożywienie oznacza w dużym skrócie coraz słabsze ciało i zanik masy mięśniowej!!!
Seniorzy nie powinni rezygnować z aktywności fizycznej. Umiarkowana i dostosowana do możliwości, ale jednocześnie jak najczęstsza, nie tylko usprawni metabolizm, wpłynie korzystnie na odporność, wydolność fizyczną, lecz także na stawy i kości. Regularna aktywność zmniejsza ryzyko złamań osteoporotycznych .
Witaminy i pierwiastki potrzebne od zaraz
Wiele starszych osób ma niedobory pierwiastków i witamin. Po 60. roku życia ograniczają spożycie wapnia, który nie wystarcza, by pokryć potrzeby organizmu. Z wiekiem spada jego wchłanianie, więc aby zaspokoić potrzeby organizmu, trzeba jeść go więcej niż wcześniej. Jeśli tego nie zrobimy, ciało zacznie kraść wapń z kości. Ubytek masy kostnej zaczyna się już po czterdziestce. U kobiet proces ten przyśpiesza się w pierwszej dekadzie od menopauzy. Należy wprowadzić do diety modyfikacje – jogurt powinien gościć na stole codziennie.
Również wiele starszych osób ma też niedobór żelaza.
Brakuje im również cynku, co m.in. powoduje spadek funkcji układu odpornościowego i gorsze gojenie się ran.
Występują też braki magnezu, miedzi, potasu.
Jeśli chodzi o witaminy, to w starszym wieku szczególnie wzrasta zapotrzebowanie na witaminę D - już w wieku 51-65 lat. Z wiekiem zmniejsza się metabolizm tej witaminy w wątrobie i nerkach. Mniejsze jest też wytwarzanie witaminy D w skórze po nasłonecznieniu. Poziom witaminy B6 spada nam już po 50. roku życia. Podobnie witamin B2 i B12, kwasu foliowego. Należy to uzupełnić najlepiej dietą, czasem wspomagając się suplementami. Wraz z wiekiem pogarsza się wzrok. Korzystnie na wzrok wpływa witamina A, która jednocześnie wzmocni skórę, włosy i paznokcie. Regularnie przyjmuj luteinę.
Podstawowym źródłem energii w żywieniu powinny być węglowodany złożone, natomiast cukry proste należy ograniczyć. Energia z tłuszczu powinna stanowić tylko 25 – 30%. Białko powinno pełnić funkcje budulcowe. Bardzo ważny w diecie jest błonnik. Należy jeść pieczywo pełnoziarniste, kasze (gryczaną, jęczmienną), brązowy ryż, makarony z razowej mąki. Ponadto należy spożywać produkty mleczne (najlepiej fermentowane), chude mięso i wędliny, ryby, tłuszcze i oleje roślinne, dużo warzyw i owoców. Żegnamy frytki, golonkę i ciasteczka.
Gdzie znajdziemy potrzebne nam witaminy i pierwiastki ?
Witamina A : tran, wątróbka, pełnotłuste mleko, jogurt, masło, ser, śmietana, żółtka jaj, margaryny wzbogacone w tę witaminę, marchew, boćwina, jarmuż, natka pietruszki, szczaw, szpinak, morele suszone.
Witamina B6 : drożdże, kiełki pszenicy, otręby pszenne, nasiona roślin strączkowych, orzechy, mięso (wieprzowina), mleko, jajka, miód naturalny.
Witamina B2 : mleko i przetwory mleczne, jajka, produkty zbożowe gruboziarniste, drożdże, wątróbka (każda), cielęcina, suche nasiona roślin, miód naturalny.
Witamina B12 : wątróbka, mięso wołowe i królicze, mleko i jego przetwory, żółtka jajek, ryby morskie. W witaminę B12 wzbogacane są niektóre soki i napoje owocowe, kisiele, płatki śniadaniowe.
Witamina C : boćwina, brokuły, chrzan, jarmuż, kalafior, kalarepa, kapusty (także kiszona), papryka, natka pietruszki, pomidory, rzepa, koperek, szczaw, szpinak, agrest, cytryny, jeżyny, kiwi, maliny, mandarynki, pomarańcze, porzeczki, truskawki, żurawina, owoce dzikiej róży.
Witamina D : trudno ją zjeść, bo w produktach spożywczych jest jej mało. Jednak występuje w jajkach, maśle, serach, mleku, tranie, drożdżach, grzybach (pieczarki). Ważne jest , by w słoneczny dzień co najmniej 30 minut przebywać na powietrzu.
Witamina E : oleje roślinne, kiełki i zarodki pszenicy, produkty zbożowe gruboziarniste, natka pietruszki, szpinak, sałata, kukurydza, żółtka jaj, mleko i jego przetwory.
Kwas foliowy : warzywa liściaste (sałata, szpinak, jarmuż, natka pietruszki), brokuły, owoce cytrusowe, drożdże, wątróbka, pełne ziarna zbóż, kefir, żółte sery, rośliny strączkowe, miód naturalny.
Wapń : mleko i przetwory mleczne, przetwory rybne zawierające szkielety rybne (sardynki, szprotki), jajka, pieczywo i kasze gruboziarniste, suche nasiona roślin strączkowych, kakao, orzechy, jarmuż, miód naturalny.
Magnez : warzywa liściaste, kiełki zbóż, otręby, produkty zbożowe z pełnego przemiału, nasiona roślin strączkowych, kukurydza, banany, orzechy, migdały oraz mleko (w mniejszych ilościach)
Cynk : mięso, mleko i jego przetwory, produkty zbożowe pełnoziarniste, nasiona roślin strączkowych, jajka.
Potas : suche nasiona roślin strączkowych, ziemniaki, buraki, boćwina, brukselka, brokuły, jarmuż, kapusta włoska, czosnek, chrzan, marchew, natka pietruszki, seler, szczaw, szparagi, pomidory, awokado, banany, melon, porzeczki, kiwi, owoce suszone, migdały, orzechy, wiórki kokosowe, pestki dyni, nasiona słonecznika, mak niebieski, pieczywo razowe, kasza gryczana, mleko w proszku, zagęszczone, miód naturalny.
Żelazo : wątróbka, serce, drób, ryby, żółtka jajek, pełne ziarna zbóż, otręby, zarodki pszenne, nasiona roślin strączkowych, szpinak, natka pietruszki, szczaw, boćwina, bób, groszek zielony, jarmuż, buraki, suszone owoce, miód naturalny.
ŻYWIENIE W DIECIE BEZGLUTENOWEJ
Beata Czernik
Dieta powinna być eliminacyjna, której zadaniem jest dostarczenie pełnowartościowych potraw z wyłączeniem z diety białka roślinnego tj. glutenu zawartego w zbożach i produktach pochodnych. O całkowitej kaloryczności ok. 2000 kcal na dobę. Stosuje się dietę bezglutenową . Stosowanie diety jest uzasadnione w przypadkach nietolerancji glutenu ze względu na brak możliwości przetworzenia przez organizm i występowanie objawów chorobowych. Dieta powinna być zbilansowana , urozmaicona , uwzględniająca produkty pochodzące z różnych grup żywności oraz dobrze akceptowana.
ZALECENIA I UWAGI
Jedz regularnie. Posiłki spożywaj 4-5 razy dziennie, małe objętościowo o stałych porach. Potrawy nie powinny być zbyt gorące ani zbyt zimne.
Technologia produkcji potraw może obejmować dowolne termiczne procesy technologiczne : smażenie, pieczenie, duszenie, gotowanie, gotowanie na parze.
Spożywane produkty nie mogą zawierać glutenu. Do produktów zawierających gluten należą przede wszystkim środki spożywcze wyprodukowane na bazie surowców zbożowych,pochodzących z pszenicy, żyta, jęczmienia i owsa, takie jak : bułki, chleb pszenny, pszenno-żytni, żytni, razowy, pieczywo chrupkie, pumpernikiel, a także kasze ( manna, jęczmienna, perłowa, pęczak ), makarony, płatki owsiane, otręby i kiełki z tych zbóż.
Zupy, sosy i potrawy podprawia się zasmażkami lub zawiesinami z wody i mąki bezglutenowej ( kukurydzianej, ziemniaczanej, ryżowej, gryczanej, z amarantusa, sojowej , cieciorki, tapioki ).
Warzywa i owoce ( wszystkie gatunki ) mogą być spożywane w postaci świeżej , surowej , mrożonej, konserwowanej, w postaci sałatek, surówek.
Wybierając produkty należy dokładnie czytać informacje o składzie na opakowaniu. Szczególną ostrożność należy zachować przy wybieraniu koncentratów, konserw, półproduktów, dań gotowych, gdyż one często zawierają gluten.
Należy szukać takie produkty bezglutenowe, które są oznakowane symbolem graficznym np. znak przekreślonego kłosa .
W przetwory mięsne, takie jak wędliny, szynki, kiełbasy, najlepiej zaopatrywać się u znanych producentów, którzy nie dodają surowców zawierających gluten. Najlepiej wytwarzać je samemu ze świeżego mięsa w domowych warunkach.
Dietę warto też wzbogacić w suszone owoce, orzechy, ziarna słonecznika, sezamu czy pestki dyni, które dostaczają błonnika pokarmowego, a także składników mineralnych i witamin.
Potrawy należy przyprawiać solą, pieprzem, chili, ziołami, sokiem z cytryny, cynamonem, gałką muszkatołową.
Przykładowe jadłospisy
ŚNIADANIE |
OBIAD |
PODWIECZOREK |
KOLACJA |
bawarka, chleb kukurydziany, masło, ser biały z rzodkiewką, sałata zielona |
koperkowa z ziemn., bitki wołowe , ćwikła , kasza gryczana, kompot |
budyń śmietank. z sokiem z owoców leśnych |
herbata, pieczywo ryżowe, masło, schab wędzony domowy, pomidor |
herbata z cytryną,bułka gryczna, masło, pasta z awokado z czosnkiem, papryka czerwona |
ryżowa, udko z kurcz. piecz., surówka z białej kapusty, ziemniaki, kompot |
sałatka owocowa (banan,arbuz,kiwi, żurawina) |
herbata zielona, piecz.chrupkie kukurydz.,masło, pasta mięsna z jarzynami |
mleko, bułka sojowa, masło, miód naturalny |
barszcz z ziemn., wieprzow. dusz., makaron z mąki kukur. warzywa z wody , kompot |
biszkopt (z mąki ziemniacz.), mus jabłkowy |
herbata owoc.,pieczywo ryżowe, masło, baleron wędzony domowy, sałatka z pomidora i ogórka kisz. |
bawarka, chleb grycz., masło, pasta z twarogu i tuńczyka, ogórek zielony |
kalafiorowa z ziemniakami, placek z cukini po węgiersku, mizeria, kompot |
kisiel z truskawkami |
herbata z cytr.,chleb kukurydz., masło, klops wieprzowy, sałata lodowa |
herbata owoc.,bułka gryczana, masło, jajecznica ze szczyp., papryka żółta |
pomidor.z ryżem, rolada z piersi z kurcz.,sałatka z kap. czerw.,kluski śląskie,kompot |
kefir z owocami suszonymi, banan |
herbata, ryż z jabłkami ,tłuszczem i cukrem |
herbata, musli z płatków kukurydzianych na mleku |
zupa krem z dyni z upraż. pestkami ,gołąbki z mięsem, sos pieczarkowy, kompot |
ciastka bezgluten., sok marchwiowo- jabłkowy |
herbata ziel.,bułka gryczana, masło, polędwica domowa, sałatka jarzynowa |
mleko, chałka sojowa, masło, powidła śliwkowe |
krupnik z kaszą grycz., ryba po grecku w jarzynach, ziemniaki, kompot |
galaretka owocowa z malinami |
herbata z cytryną, omlet z mąki kukurydzianej ze szpinakiem, sałata rzymska, pomidorki koktajl. |
Produkty i potrawy wskazane i przeciwskazane w diecie bezglutenowej
PRODUKTY I POTRAWY |
ZALECANE |
PRZECIWSKAZANE |
napoje |
mleko świeże, w proszku, skondensowane,bawarka, śmietana, kefir, maślanka, jogurt naturalny, herbata, herbaty owocowe, ziołowe, kawa naturalna, soki, wody mineralne, kompoty, napary z ziół |
napoje czekoladowe, kawa zbożowa, kakao owsiane, napoje ze słodem z jęczmienia lub innych zbóż zawierających gluten, jogurty owocowe, maślanki owocowe, piwo |
produkty zbożowe |
zboża naturalnie niezawierające gluten : ryż biały, dzikii brązowy, kukurydza, gryka, proso, amarantus, teff, soja, sorgo, quinoa, mąki i kasze ze zbóż naturalnie bezglutenowych ( kasza jaglana z prosa, gryczana, sojowa ), płatki ryżowe,skrobia kukurydz., ryżowa, z tapioki, gotowe mieszanki mączne bezglutenowe,pieczywo i makarony z mąk bezglut., kaszki dla dzieci ryżowe i kukurydziane, chrupki kukurydziane, popcorn, bułka tarta bezglutenowa |
pszenica, pszenżyto, jęczmień, żyto, zwykły owies, mąka pszenna, żytnia, jęczmienna, płatki pszenne, jęczmienne, żytnie, owsiane, kasza manna, jęczmienna ( pęczak, perłowa, mazurska ), kuskus, kasze owsiane, kaszki błyskawiczne zbożowe, mleczno-zbożowe, makaron pszenny, żytni, pierogi, pyzy, kopytka, naleśniki, pieczywo - każde, które nie jest oznaczone jako bezglutenowe ( chleb biały, razowy, bułki, bagietki, maca, pumpernikiel, pieczywo chrupkie, precle), cukiernicze pieczywo suche (herbatniki, ciastka, wafle, biszkopty, pierniki, suchary, paluszki itp.), ciasta, ciastka, drożdżówki, pizza, bułka tarta |
dodatki do pieczywa |
nieprzetworzony ser biały, żółty, wędliny, kiełbasy, szynki (wytwarzane w domowych warunkach), jajka, pasty z jaj, pasty mięsne, jarzynowe, musy, dżemy, marmolady, powidła, miód naturalny |
serki topione, tanie sery żółte ( tzw. wyroby seropodobne ), gotowe sery białe do serników, sery z niebieską pleśnią, kiełbasy, wędliny ( także te wysokogatunkowe np. polędwica, szynka),wędliny podrob.( pasztetowa, pasztet ), salceson, parówki, konserwy rybne i mięsne |
tłuszcze |
masło,margaryna,smalec,boczek i słonina wędzona domowa, olej roślinny, oliwa z oliwek |
olej z kiełków pszenicy |
zupy i sosy |
domowe zupy i sosy ze świeżych i mrożonych warzyw z dozwolonych produktów |
zupy w proszku ( instant ), kostki bulionowe, zupy i sosy zaprawiane mąką,zupy z makaron., z lanym ciastem, żurek, barszcz biały |
dodatki do zup |
ryż biały, brązowy i dziki, kasza jaglana, gryczana, ziemniaki, suche nasiona roślin strączkowych |
kasza manna, jęczmienna, lane ciasto, grzanki, kluski francuskie, kluski kładzione, makarony |
mięso, drób, ryby |
świeże nieprzetworzone mięso, ryby, owoce morza, drób |
budynie mięsne,pulpety mięsne,kotlety mielone, zrazy,kaszanka, hamburgery, panierki do mięs i ryb, oraz potrawy panierowane |
potrawy półmięsne i bezmięsne |
risotto z mięsem, z warzywami, gołąbki, potrawy na bazie mąk bezglutenowych : łazanki z kapustą, bigos, fasolka po bretońsku, naleśniki, makaron z serem, kluski śląskie, ryż z jabłkami, omlety |
wszystkie potrawy półmięsne i bezmięsne na bazie mąk zawierających gluten |
warzywa i przetwory z warzyw |
wszystkie warzywa świeże, mrożone, w postaci sałatek, surówek, kiszone, konserwowane ( bez dodatków ), strączkowe ( soczewica, groch, fasola, cieciorka ), ziemniaki |
warzywa smażone, panierowane, sałatki z majonezem i dresingami o nieznanym składzie, przeciery pomidorowe , niektóre fasole w puszkach, marynaty |
owoce |
wszystkie owoce : świeże, mrożone, w postaci sałatek, konserwowane, |
wsady owocowe |
cukier, słodycze, desery |
cukier, kisiele i budynie domowe z mąki ziemniacz., galaretki owocowe, bezy, landrynki, kompoty, ciasta i ciastka przygotowane z dozwolonych produktów, ciastka i ciasta gotowe bezglutenowe |
czekolady, batony, nadziewane cukierki, żelki, wafle, gumy do żucia, gotowe budynie ( mogą zawierać mąkę pszenną ), lody, ciasta i ciastka przygotowane z dodatkiem niedozwolonych zbóż , z niedozwolonym proszkiem do piecz., cukier waniliowy, słód jęczmienny, chipsy |
przyprawy |
sól, pieprz, chili, ocet winny, jabłkowy, sok z cytryny, zielona pietruszka, zielony koperek, szczypiorek, majeranek, zioła, cynamon, gałka muszkatołowa |
vegeta, papryka słodka, keczup, musztarda, majonez, mieszanki przyprawowe, sosy w proszku,gotowe dipy,sosy sojowe, pomidorowe, curry, dresingi, kwasek cytrynowy |
inne |
proszek do piecz.bezglutenowy, soda spożywcza, drożdże |
zwykły proszek do piecz., opłatki świąteczne, preparaty do odchudzania, niektóre leki i preparaty wielowitaminowe, niektóre aromaty |
Beata Czernik
Dieta bezpurynowa jest stosowana u pacjentów z dną moczanową. Dieta powinna być lekkostrawna, w której maksymalnemu ograniczeniu ulegają produkty o wysokiej zawartości związków purynowych. Całkowita kaloryczność powinna wynosić ok. 2000 kcal na dobę. Dieta powinna dostarczać odpowiedniej ilości białka, tłuszczu, węglowodanów, witamin i składników mineralnych . Powinna być bogata w węglowodany , które wzmagają wydalanie moczanów z moczem, natomiast uboga w tłuszcze, które powodują wchłanianie zwrotne moczanów do organizmu.
ZALECENIA I UWAGI
Jedz regularnie. Posiłki spożywaj 4-5 razy dziennie, małe objętościowo o stałych porach. Potrawy nie powinny być zbyt gorące ani zbyt zimne. Ostatni posiłek powinien być spożyty 3-4 godziny przed snem, ponieważ w nocy w czasie snu zwiększa się ilość zatrzymanego w organizmie kwasu moczowego.
Stosuje się potrawy gotowane w wodzie i na parze. Zupy i sosy sporządza się na wywarach warzywnych. Potrawy podprawia się zawiesinami z wody i mąki. Zabrania się używania zasmażek . Zakazane jest spożywanie rosołów i wywarów z kości.
Mięso podaje się tylko gotowane w dużej ilości wody . Zabrania się spożywania potraw smażonych , pieczonych i duszonych .
Do pokarmów bogatych w związki purynowe należą : wyciągi z mięsa, dziczyzna, podroby, sardynki, śledzie, kakao, czekolada, mocna herbata, czekolada. Nieco mniej tych związków zawierają : groch, fasola, bób, soczewica, szpinak i grzyby.
Zaleca się spożywanie węglowodanów złożonych pochodzących z takich produktów jak : pieczywo jasne i ciemne, makarony i kasze jasne i ciemne, ryże, ziemniaki, warzywa i owoce.
Należy ograniczyć spożycie mięsa ,podrobów, ryb. Całkowicie wykluczyć wszystkie rodzaje wędlin i konserw. Zawierają duże ilości związków purynowych.
Tłuszcze stosuje się w ograniczonych ilościach (masło, oliwa z oliwek, oleje , margaryny miękkie, śmietankę). Zabrania się natomiast spożywania takich tłuszczów jak : smalec , sadło , słonina , boczek wędzony.
Warzywa i owoce można spożywać na surowo. Podawać zarówno w postaci gotowanej, jak i w postaci surówek.
Potrawy należy przyprawiać kwaskiem cytrynowym, sokiem z cytryny, zieloną pietruszką, zielonym koperkiem, majerankiem, cynamonem, wanilią. Należy ograniczyć sól, vegetę, a wykluczyć pieprz, ocet, musztardę.
Całkowicie zrezygnuj z alkoholu i palenia tytoniu.
Przykładowe jadłospisy
ŚNIADANIE |
II ŚNIADANIE |
OBIAD |
PODWIECZOREK |
KOLACJA |
mleko , rogal, masło, miód naturalny |
kisiel owocowy |
dyniowa z grzankami, dorsz w jarzynach po grecku, ziemniaki |
jabłko |
herbata owocowa , graham, masło, twarożek ze szczypiorkiem |
kawa zboż. z ml.,masło, razowy, jajko / miękko |
jogurt owocowy |
pomidorowa z ryżem, kluski na parze z sosem truskawkowym |
biszkopty |
herbata, bułka, masło, pasta z tuńczyka (w sosie własnym) |
bawarka, bułka grahamka sał. z sałaty ziel.,awokado pomidora i feta z sosem winegrette |
budyń waniliowy |
jarzynowa z makar., kotlet z jaj , ćwikła , ziemniaki |
koktajl owocowy |
herbata z cytryną , ryż z jabłkami , masłem , cukrem i cynamonem |
kawa zboż. z ml., chleb, masło, ser twarogowy z rzodkiewką |
musli z bakaliami na mleku |
barszcz z ziemniakami gołąbki z kapustą, sos pomidorowy |
sok pomarańczowy naturalny |
herbata owocowa, bułka z dynią, masło , ser żółty , pomidor |
bawarka, chleb razowy, masło, jajecznica, sałata zielona |
keks biszkoptowy |
krupnik, kotlety ziemniaczane, sos koperkowy ,surówka z kapusty kiszonej |
galaretka wiśniowa |
herbata z cytr., bułka , masło , pasta warzywna |
kawa zboż z ml., bułka , masło, sałatka z pomidora |
pomarańcza |
koperkowa z ziemn., udko gotow. 1/2 szt., ryż,mizeria z jogurtem |
sok marchewki |
herbata owocowa, pierogi ruskie z cebulką |
kawa zboż. z ml, graham, masło, powidła |
jogurt naturalny |
ryżowa, jajko sadzone, kasza gryczana, sałata lodowa z sosem winegrette |
sałatka owocowa |
herbata zielona, graham z ziarnami , masło , pasta z mięsa i warzyw |
Produkty i potrawy wskazane i przeciwskazane w dnie moczanowej
PRODUKTY I POTRAWY |
ZALECANE |
PRZECIWSKAZANE |
napoje |
mleko, przetwory mleczne, kawa zboż. z mlekiem , bawarka, słaba herbata, herbata owocowa, ziołowa, soki owocowe, warzywne, kompoty, napoje mleczno -owocowe, niegazowane wody mineralne |
alkoholowe, kakao, płynna czekolada, kawa, prawdziwa, mocna herbata, wody i napoje gazowane |
pieczywo |
pszenne, żytnie, razowe, pieczywo półcukiernicze, suchary, biszkopty |
- |
dodatki do pieczywa |
chudy twaróg, jajka, dżemy, marmolada, powidła, miód naturalny w ograniczonej ilości : ser żółty |
tłusty twaróg , ser topiony, sery dojrzewające, wszystkie rodzaje wędlin i konserw |
tłuszcze |
w ogranicz. ilości : masło, margaryny, oleje, oliwa z oliwek |
smalec, słonina, łój, boczek |
zupy i sosy |
na wywarach warzywnych, podprawiane zawiesiną z mąki i wody lub mleka, mleczne, owocowe sosy łagodne, warzywne, owocowe, mleczne zagęszczane zawiesiną z mąki i wody lub mleka |
tłuste, zawiesiste na wywarach mięsnych, kostnych, grzybowych, zasmażane, pikantne z warzyw kapustnych, strączkowych, esencjonalne rosoły, buliony; sosy ostre : chrzanowy, musztardowy, cebulowy, śmietanowy, majonezowy |
dodatki do zup |
chleb, grzanki, kasze, ryż, makarony, lane ciasto, ziemniaki, groszek ptysiowy |
suche nasiona roślin strączkowych |
mięso, drób, ryby |
w ograniczonej ilości : gotowane chude mięso wołowe, wieprzowe, drobiowe , ryby |
tłusta wołowina, wieprzowina, ryby, baranina, dziczyzna, drób, flaki, mózg, potrawy pieczone, smażone, wędzone, marynowane |
potrawy półmięsne i bezmięsne |
budynie z mięsa gotowanego, kasz, makaronu, warzyw, risotto z mięsem ,warzywami, gołąbki, knedle leniwe pierogi, kluski / parze, kluski śląskie, pierogi z mięsem, owocami, warzywami, naleśniki, omlety |
wszelkie potrawy smażone na tłuszczu : placki ziemniaczane, bliny, kotlety, krokiety ; bigos, łazanki z kapustą, fasolka po bretońsku |
potrawy z jaj |
jajka na miękko, twardo, omlety, jajecznica na parze |
potrawy z jaj smażone |
ziemniaki |
gotowane, w całości, w postaci puree |
pieczone, odsmażane, smażone z tłuszczem : frytki, krążki, placki, chipsy |
warzywa |
młode, soczyste : marchew, pietruszka, seler, buraki, dynia, pomidory, warzywa kapustne, kalafior, pory, brokuły, cebula, rzodkiewka , kalarepa ,ogórki ziel., sałata zielona, lodowa, chrzan |
rabarbar, szpinak, szczaw, groszek zielony, fasolka szparagowa, wszystkie strączkowe suche potrawy z warzyw smażone, marynowane |
owoce |
dojrzałe, soczyste wszystkie owoce owoce suszone : jabłka, śliwki, gruszki, rodzynki |
- |
desery |
kisiele, budynie, galaretki owocowe, kompoty, musy, bezy, suflety, biszkopty, keksy, soki owocowe, koktajle mleczno-owocowe |
tłuste ciasta, torty, desery z używkami, batony, czekolada, lody, chałwa, słodycze zawierające kakao, orzechy |
przyprawy |
łagodne : sok z cytryny, kwasek cytrynowy, zielona pietruszka, zielony koperek, szczypiorek, melisa, majeranek, cynamon, wanilia w ograniczonej ilości : ocet winny, sól, wegeta |
ostre : ocet, pieprz, papryka , chili, curry, ziele angielskie, liść laurowy, gałka muszkatołowa, gorczyca, musztarda |
Beata Czernik
Dieta powinna być lekkostrawna, o całkowitej kaloryczności ok. 2000 kcal na dobę. Wymaga od chorego picia dużej ilości płynów. Ma to zapobiec krystalizacji szczawianów. Zaleca się ograniczenie spożycia produktów bogatych w szczawiany i wapń, aby ograniczyć wytrącenie się złogów w postaci szczawianu wapnia ze składników moczu. Nie należy jednak zbytnio ograniczać spożycia wapnia, ponieważ jest on niezbędny do budowy kości, a jego niedobór wpływa na zwiększenie wchłaniania i wydalania szczawianów prowadząc do powstania złogów. Dlatego zaleca się umiarkowane spożycie nabiału.
ZALECENIA I UWAGI
Jedz regularnie. Posiłki spożywaj 5 - 6 razy dziennie, małe objętościowo o stałych porach. Potrawy nie powinny być zbyt gorące ani zbyt zimne. Posiłki powinny być spożywane spokojnie, bez pośpiechu. Ostatni posiłek powinien być jedzony około 3 godziny przed pójściem spać.
Stosuje się potrawy gotowane w wodzie i na parze, pieczone w folii lub w pergaminie i duszone bez tłuszczu. Zabrania się podawania potraw pieczonych i smażonych w głębokim tłuszczu. Dozwoloną ilość tłuszczu dodaje się w postaci surowej do gotowych potraw . Zupy i sosy sporządza się na wywarach warzywnych. Potrawy podprawia się zawiesinami z wody i mąki. Zabrania się używania zasmażek i śmietany.
Zaleca się spożywanie produktów obfitujących w błonnik. Dlatego w diecie wskazane są warzywa i owoce spożywane w postaci surowej. Nie powinno zabraknąć produktów zbożowych pełnoziarnistych.
Zaleca się umiarkowane spożycie nabiału i jaj.
Należy ograniczyć spożycie białka zwierzęcego zawartego w mięsie , przetworach mięsnych, rybach . Dieta bogata
w te produkty również może sprzyjać powstawaniu kamicy nerkowej.
Tłuszcze stosuje się łatwostrawne tj. margaryny miękkie, oliwę z oliwek , śmietankę. Zabrania się natomiast spożywania takich tłuszczów jak : smalec , słonina , łój, boczek wędzony, tłuste wędliny, śmietanę . Masło dodawane na surowo do potraw jest dozwolone.
Powinno się ograniczyć spożywanie soli kuchennej, przypraw zawierających glutaminian sodu, ponieważ zwiększają one wydalanie moczanu sodu i wapnia z organizmu.
Bardzo ważne jest wypijanie odpowiedniej ilości płynów w ciągu dnia. Wskazane jest wypijanie około 2-3 litrów płynów na dzień w postaci wody mineralnej, soków owocowych. Pomocne jest picie naparów z ziół ( liście mącznicy, brzozy,
ziele nawłoci, korzeń lubczyka ). Po posiłkach , przed pójściem spać i po wstaniu z łóżka należy wypić 2 szklanki płynu.
Picie płynu przed pójściem spać rozcieńcza mocz w ciągu nocy. Zapewni to lepsze "przepłukiwanie nerek", a tym samym ograniczenie powstawania kamieni.
Potrawy należy przyprawiać kwaskiem cytrynowym, ziołami, zieloną pietruszką, zielonym koperkiem, majerankiem, cynamonem, wanilią. Należy ograniczyć sól, vegetę, a wykluczyć pieprz, ocet, musztardę.
Całkowicie zrezygnuj z papierosów i napojów alkoholowych.
Przykładowe jadłospisy
ŚNIADANIE |
II ŚNIAD. |
OBIAD |
PODWIECZOREK |
KOLACJA |
kawa zboż. z ml., masło, graham, powidła |
jabłko |
pieczarkowa z ziemn.,zrazy dusz. ćwikła, kasza gryczana, |
kisiel trukawkowy |
herbata,graham,masło, pasta warzywna |
herbata, żytni, masło, ser biały z rzodkiewką |
arbuz |
barszcz biały z ziemn., kluski na parze z sosem jagodowym |
biszkopty |
herbata owoc., żytni, masło,wędlina drob., |
kawa zboż.czarna,masło, razowy, miód nat. |
kefir nat |
ryżowa, kopytka ziemniaczane, sur. z marchwii i jabłka |
galaretka owocowa |
herbata, razowy, masło, pasta mięsno-warzywna |
herbata, graham, masło, polędwica drobiowa |
sałatka owocowa |
kalafiorowa z makar., naleśniki z musem jabłkowym |
jogurt naturalny |
herbata, graham, masło, jajecznica / parze |
bawarka, żytni, masło, marmolada |
budyń waniliowy |
krem z dyni z grzank., potrawka z kurczaka z warzywami, ziemniaki |
brzoskwinia |
herbata, żytni, masło, ser żółty |
kawa zboż.czarna, masło razowy, jajko / miękko |
maślanka |
koperkowa z ziemn.,ryż z jabłkami z cukrem i tłuszczem |
pomarańcza |
herbata, razowy,masło, szynka konserwowa |
herbata owoc., graham, masło, serek homogeniz. |
ciasto biszkopt. |
barszcz z ziemniakami, makaron z warzywami, sos koperkowy |
sałatka owocowa |
herbata, graham, masło, pasta rybna |
Produkty wskazane i przeciwskazane w kamicy szczawianowo-wapniowej
PRODUKTY |
ZALECANE |
PRZECIWSKAZANE |
pieczywo i prod.zbożowe |
orkiszowe, żytnie, graham, razowe, pszenno-żytnie, żytnio-razowe mąka-razowa,orkiszowa,graham, gryczana, owsiana, kukurydziana kasze i ryż - ryż brązowy, biały, dziki, kasza pęczak, gryczna, jaglana, jeczmienna, perłowa płatki i otreby - płatki owsiane jęczmienne, pszenne, kukurydziane, otręby pszenne, owsiane |
pszenne, mąka pszenna, ryż biały, kasza manna, makarony z mąki pszennej |
dodatki do pieczywa |
dżemy, marmolady, powidła, miód naturalny |
ograniczone - chudy twaróg, sery topione i żółte, jajka gotow.na miękko, na twardo, jajecznica na parze, chude wędliny drobiowe, szynki wieprzowe, pasty mięsne, rybne przeciwskazane - tłuste wędliny, konserwy mięsne, rybne, pasztetowa,salceson , ryby wędzone, marynowane |
mleko |
- |
ograniczone - chude mleko i jego przetwory |
tłuszcze |
olej rzepakowy, lniany, sojowy, słonecznikowy, oliwa z oliwek |
ograniczone - masło przeciwskazane - margaryny twarde,smalec, słonina, boczek, łój |
mięso, drób ryby |
- |
ograniczone - chuda wołowina, wieprzowina, cielęcina, chudy drób, chude gatunki ryb przeciwskazane - tłusta wołowina, baranina, wieprzowina, dziczyzna, podroby, tłusty drób, tłuste gatunki ryb |
warzywa |
pietruszka, bakłażany, rzeżucha, brokuły, kabaczki, dynia, kalafior, pieczarki, cykoria, szparagi,ogórki, brukiew, kalarepa, papryka, rzodkiewka, grzyby, por, cebula, brukselka, kukurydza |
ograniczone - ziemniaki, seler, marchew, buraki, pomidory, sałata zielona i lodowa, wszystkie rodzaje kapust, nasiona roślin strączkowych przeciwskazane - szpinak, szczaw, rabarbar, boćwina, kiszonki, koncentraty zup i sosów |
owoce |
jabłka, gruszki, czereśnie, wiśnie, poziomki, maliny, jagody, jeżyny,porzeczki czarne i białe, granat, melon, arbuz, brzoskwinie, nektarynki, morele, mandarynki, ananas, pomarańcze, grejpfrut, kiwi |
ograniczone - śliwki , agrest, truskawki, winogrona, czerwona porzeczka, cytryny przeciwskazane - figi suszone |
napoje |
woda mineralna niegazowana, słaba herbata, herbaty owocowe, napary ziołowe, kawa zbożowa, soki owoc. |
kawa naturalna, kakao, mocna herbata, woda mineralna gazowana , napoje gazowane, bardzo słodkie soki i napoje |
przyprawy |
zioła : bazylia, szałwia, rozmaryn, estragon, oregano, pietruszka zielona, koperek zielony, ziele angielskie, liście laurowe, wanilia, cynamon, |
oraniczone - sól, musztarda, curry, imbir przeciwskazane - ocet, pieprz,chili, tabasco i inne przyprawy z glutaminianem sodu |
desery i słodycze |
kisiele, galaretki owocowe, budynie, bezy, suflety, biszkopty |
ograniczone - cukier przeciwskazane - czekolada, batony, tłuste ciasta, torty, desery z używkami, chałwa, słodycze zawierające kakao |
Strona 2 z 5
Szpital Śląski w Cieszynie
43-400 Cieszyn
ul. Bielska 4
tel. +48 33 854 92 00
fax. +48 33 852 12 24