Spośród wymienionych najstarszy kościół i parafia znajdują się w Książnicach Wielkich. Już w dokumentach z lat 1220-1245 pojawia się kapelan książnickiej świątyni o imieniu Radwan. Według „Kodeksu dyplomatycznego katedry krakowskiej” był on świadkiem na dokumentach Leszka Białego wystawionych na wiecu w Rozegrochu.

W spisie świętopietrza z lat 1326-27 parafia została oszacowana na 31 grzywien. Od XIV wieku wieś i kościół parafialny były własnością klasztoru tynieckiego. Parafia należała do bogatych, gdyż zachowały się liczne prośby o prowizję na wikarię. W 1437 r. plebanem książnickim został Grzegorz z Sanoka, wybitny humanista.

Dokładny opis parafii książnickiej przedstawił Jan Długosz w „Księdze uposażeń diecezji krakowskiej”, pisanej w latach 1470-80. Według Długosza istniał tu drewniany kościół pw. św. Stefana króla Węgier.

Od 1477 roku duszpasterzem Książnic był Mikołaj z Koprzywnicy, człowiek wykształcony, studiował na krakowskim uniwersytecie, pielgrzymował do Ziemi Świętej, Rzymu, do św. Mikołaja w Bari i innych sanktuariów. Zasłużył na zaszczytny tytuł: największy budowniczy, wykonawca całego wystroju świątyni i dobrodziej kościoła w Książnicach.

Jego zasługą było ufundowanie ołtarza, konsekrowanego w 1487 r. Ma on formę poliptyku - gotyckiego, wieloskrzydłowego drewnianego ołtarza szafkowego, złożonego z części centralnej rzeźbionej i czterech skrzydeł, z których dwa zewnętrzne można otwierać i zamykać. Ołtarz został wykonany w 1491 r. przez jednego z uczniów Wita Stwosza, Michała z Działdowa, snycerza i malarza. Ołtarz jest naśladownictwem Ołtarza Mariackiego w Krakowie, który wykonał Wit Stwosz. Podobnie jak w ołtarzu krakowskim, także i w Książnicach, w centralnej części ołtarza jest przedstawiona scena Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny, wyżej Wniebowzięcie, a w zwieńczeniu - Koronacja Matki Bożej. Na skrzydłach otwartego poliptyku można zobaczyć w kwaterach obrazy przedstawiające: Zwiastowanie, Nawiedzenie, Narodzenie Pana Jezusa, Pokłon Trzech Króli. Jeśli poliptyk jest zamknięty widoczne są kwatery ze scenami: Ostatnia Wieczerza, Pojmanie Pana Jezusa, „Ecce Homo”, Biczowanie, Upadek pod krzyżem, Ukrzyżowanie, Złożenie do grobu i Zmartwychwstanie Pana Jezusa. W podstawie ołtarza -predelli - są namalowane postacie ówczesnego biskupa krakowskiego i fundatora ołtarza Mikołaja z Koprzywnicy. Ołtarz książnicki należy do zabytków najwyższej klasy. Od daty jego konsekracji kościół nosi wezwanie Wniebowzięcia NMP.

W 1506 r. ks. Mikołaj wybudował dzwonnicę i ufundował wielki, 12 cetnarów ważący, dzwon „Mikołaj” i dwa mniejsze – „Jan” i „Stefan”. Ufundował też szereg obrazów, krucyfiks, cyborium, księgozbiór liczący kilkadziesiąt tomów.

Obecny kościół murowany powstawał od XVII do XIX w. Ma kształt łacińskiego krzyża, na ramionach którego są dwie kaplice: Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej i św. Izydora. Kaplicę Maryjną ufundował Kazimierz z Dęby Dębski w 1733 r. Przykrywa ją kopuła z ośmioma półkolistymi oknami. Jest tu barokowy ołtarz z wizerunkiem Matki Bożej Niepokalanej w metalowej sukience. Na szczycie ołtarza znajduje się rzeźba Boga Ojca wyłaniającego się z obłoków.

Przeciwległa kaplica - św. Izydora została zbudowana wcześniej niż poprzednia, prawdopodobnie razem z prezbiterium (1680), o czym świadczy jej styl. Ma sklepienie beczkowe, bez kopuły, a ściany zdobią pilastry. W renesansowym ołtarzu jest wizerunek Chrystusa Konającego, w tle widok Jerozolimy. Tło pokryte jest srebrzoną blachą. Na predelli ołtarza widzimy Jessego, z jego boku wyrasta drzewo genealogiczne Jezusa i swymi gałęziami jak winorośl oplata ramy ołtarza. Na gałązkach są umieszczone popiersia królów żydowskich, na szczycie Matka Boska z Dzieciątkiem. W kaplicy znajduje się też marmurowa chrzcielnica, a okno zdobi witraż z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej. Po lewej stronie nawy stoi kolejny ołtarz z szesnastowieczną drewnianą rzeźbą postaci św. Mikołaja, zaś po przeciwległej stronie ołtarz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy.

Na zewnątrz kościoła jest tzw. Ogrójec, czyli krzyż z wizerunkiem Chrystusa, a wokół ogródek, otoczony żelazną kratą. Na fasadzie kościoła widoczny jest baranek z chorągwią i krzyżem w promienistej aureoli, leżący na księdze o siedmiu pieczęciach. Przy głównym wejściu, w niszach, stoją figury: św. Franciszka i św. Antoniego, na zewnętrznej ścianie bocznej jest zabytkowy zegar słoneczny.

Strona internetowa:

http://ksiaznicewielkie.pl/